Scheuchzer, Johann Jakob an Bernoulli, Johann I (1724.01.18)

Aus Bernoulli Wiki
Zur Navigation springen Zur Suche springen


Briefseite   Briefseite   Briefseite   Briefseite  


Kurzinformationen zum Brief       mehr ...
Autor Scheuchzer, Johann Jakob, 1672-1733
Empfänger Bernoulli, Johann I, 1667-1748
Ort Zürich
Datum 1724.01.18
Briefwechsel Bernoulli, Johann I (1667-1748)
Signatur Basel UB, Handschriften. SIGN: L Ia 667, Nr. 70*
Fussnote Beilage (lat.): Avis, Halle, den 17.11.1723, zum Fall Wolf.



File icon.gif Monsieur et tres honoré Amy.

Vous verrés du rapport qui vient de Halle,[1] que le malheur ou peut etre le bonheur de M.r le P.r Wolf vient d'un Roy[2] degouté et d'un Pietiste irrité. J'attend avec impatience l'Apologie de notre Amy.[3] Je trouve, si la Relation est vraye, qu'il a commis quelque imprudence, en formant un parallelisme odieux entre le Czaar et son Prince:[4] Mais peut etre qu'il a cherché par là sa dimission. C'est un miracle, quand on echape d'une guerre contre deux puissances l'une Politique l'autre Ecclesiastique. Le jour eclaircira tout cela. Je vous recommende au reste à la Grace de Dieu etant avec un attachement cordial Monsieur votre tresh. et tres ob. servit.r D. J. J. Scheuchzer.

Zuric ce 18. Janv. 1724.

File icon.gif P. S.[5] vous me pourrez faire un plaisir. M.r Ruchat Prof. à Lausanne[6] veut faire imprimer une centaine de Diplomes, qui entrent dans l'Histoire Suisse, tant civile qu'Ecclesiastique sur tout celle du Pays de Vaud.[7] Et ne demande pour soy que 40 Exemplaires francs. J'aurois trouvé facilement ici un homme qui les auroit imprimé à cette condition. Mais nos Libraires sont si occupés à reimprimer la Bible, qu'ils ne donnent audience à personne.

Vous aurés la bonté Mons.r d'en faire parler, par un de Mess.rs vos fils, à M.r Brandmüller,[8] ou quelqu'autre. Ils y trouveront sans doute leur conte, et un debit. J'en suis veritablement amoureux, etant à cette heure occupé aussi à dechifrer les Diplomes originaux qui se trouvent à Zuric, pour en embellir ou corriger l'Histoire, et suis si curieux, que je n'en fais pas seulement des copies fideles, mais aussi les sceaux pendants ou armes. Le manuscrit de Mr. Ruchat est actuellement à Geneve aux mains d'un Libraire, mais qui est aussi trop tardif.[9]

File icon.gif Halle den 17. November 1723

Was Facultas Theologica Hallensis für Controvers mit dem H. Wolfen Mathematico gehabt, zeigen folgende Scripta

1. die Scripta des Heren Wolfij selbst, nemlich die Metaphysica[10] und Commentatio de differentia nexus rerum sapientis et fatalis necessitatis etc. nec non Systematis Harmoniae praestabilitae et Hypothesium Spinosae Authore Christiano Wolphio, Halae, 4, 1724 (1723)[11]

2. Modesta disquisitio novi Philosophiae Systematis de Deo, mundo et homine, et praesertim de Harmonia commercij inter animam et corpus praestabilita cum Epicrisi in viri cujusdam Clarissimi Commentationem de differentia nexus etc. praemissa praefatione ordinis Theologici in Acad. frideric. Halae Sax. 1723. In Officina Orphanotrophei.[12]

3. Wolfij Monitum ad Commentationem de differentia nexus rerum Sapientis et fatalis necessitatis. Halae 1724 (1723).[13]

4. D. Joachimi Langij Placidae Vindiciae modestae disquisitionis, de Systemate Philosophiae novo, quibus sic dictum monitum ad commentationem luculentam ejusdem disquisitioni oppositum expendit. Halae 1723.[14]

Sonst ist mit Langij schriften zu conferieren die Causa Dei et Religionis naturalis adversus Atheos et Pseudo-Philosophos edirt. Hallae Impensis Orphanotrophei 1723,[15] welchen tractat er aber nicht File icon.gif eigentlich H. Wolphio, sondern laut der Praefation einem gewüßen Homini Profano, der ihn schon vor 8 Jahren darzu veranlaßt, entgegen gesetzet.

Uebrigens hat facultas Theologica ihre beschwerden gegen die Placita Wolfiana schon vor mehreren Jahren gehörigen Orths angebracht, und auf keine andere, als auf eine, ihnen als Theologis convenable arth selbigen zu begegnen, und eine Remedur gesucht wie solches umständlich erzehlet ist, in vorgedachten Vindicijs modestae disquisitionis de Systemate Philosoph. novo D. Joach. Lang ed. 1723, pag. 38 et sequentibus.

Es haben S. Königl. Mayestet dero großes mißfallen an solchen Lehren, und daß sie dergleichen in ihren Landen nicht wolten lehren laßen, jedermann bekant machen wollen, und um deßwillen eine schärffere Sentenz gegen H. Wolfen ergehen laßen als facultas Theologica jemals veranlaßt, oder erwartet in dem dieselben rescribirt daß er cassirt sein, und sich weg begeben solte, so auch alsso geschehen ist.

cet advis vient sans doute de M.r Frank[16]


Fussnoten

  1. Gemeint ist die diesem Brief beigebundene Beilage. Laut Scheuchzers Bemerkung am Schluss der Beilage ist der Verfasser dieses "rapports" August Hermann Francke (1663-1727).
  2. Friedrich Wilhelm I. (1688-1740), König von Preussen.
  3. Diese Apologie konnte bisher nicht nachgewiesen werden. Es gibt mehrere Schriften, in denen sich Wolff gegen die Angriffe seiner Gegner verteidigte. Siehe den Brief von 1724.03.25.
  4. Scheuchzer bezieht sich hier auf Wolffs Widmung an Peter I. den Grossen in seiner Schrift Vernünfftige Gedancken von den Würckungen der Natur den Liebhabern der Wahrheit mitgetheilet, Halle (Renger), 1723. Darin lobt Wolff den Einsatz des russischen Kaisers für Kunst und Wissenschaft, durch deren Pflege allein einem Lande aufgeholfen werden könne. Siehe dazu auch Johann I Bernoulli an Christian Wolff von 1724.03.11.
  5. Zu Johann Jakob Scheuchzers Beschäftigung mit den Schweizer Urkunden (Diplomata Helvetica) siehe den Brief von 1721.11.16.
  6. Abraham Ruchat (1678-1750).
  7. Ruchat ist Verfasser des Abregé de l’histoire ecclesiastique du Pays de Vaud où l’on void I. La succession chronologique & la vie des evèques de Lausanne, & généralement II. Tout ce qui s’y est passé de plus considérable depuis l’établissement du Christianisme, jusqu’à nôtre tems ..., Berne (N. E. Haller) 1707. Möglicherweise plante Ruchat eine Neuauflage dieses Werkes in Zusammenarbeit mit Johann Jakob Scheuchzer. Darauf deuten zahlreiche Korrekturen und Ergänzungen hin, die sich in Ruchats Exemplar befinden, und die in die Edition von 1838 aufgenommen wurden (siehe dort zu Beginn den "Avis".
  8. Johann Brandmüller der Jüngere (1678-1741) und sein Bruder Johann Ludwig Brandmüller (170x-1751) waren Buchdrucker in Basel.
  9. Es folgt eine Beilage von anderer Hand über Christian Wolffs Kontroversen in Halle.
  10. Wolff, Christian, Vernünfftige Gedancken von Gott, der Welt und der Seele des Menschen, auch allen Dingen überhaupt, den Liebhabern der Wahrheit mitgetheilet ..., Halle (Rengerische Buchhandlung) 1720.
  11. Wolff, Christian, De differentia nexus rerum sapientis et fatalis necessitatis, nec non systematis harmoniae praestabilitae et hypothesium Spinosae luculenta commentatio, in qua simul genuina Dei existentiam demontrandi ratio expenditur et multa religionis naturalis capita illustrantur, Halae Magdeb. [Halle/Saale] (Rengerische Buchhandlung) 1724. Das Werk ist bereits 1723 erschienen.
  12. Lange, Joachim, Modesta disquisitio novi philosophiae systematis de Deo, mundo et homine, et praesertim de harmonia commercii inter animam et corpus praestabilita: Cum epicrisi in viri cuiusdam clarissimi commentationem de differentia nexus rerum sapientis et fatalis necessitatis, nec non systematis harmoniae praestabilitae et hypothesium Spinosae ..., Halae Saxonum [Halle/Saale] (Waisenhaus) 1723.
  13. Wolff, Christian, Monitum ad commentationem luculentam de differentia nexus rerum sapientis et fatalis necessitatis, quo nonnulla sublimia metaphysicae ac theologiae naturalis capita illustrantur ..., Halae Magdeb. [Halle/Saale] (Rengerische Buchhandlung) 1724.
  14. Lange, Joachim, Placidae vindiciae modestae disquisitionis de systemate philosophiae novo: quibus, necessitate exigente, sic dictum monitum ad commentationem luculentam, eiusdem disquisitioni oppositum breviter expendit D. Joachimus Lange ..., Halae Saxonum [Halle/Saale] (Waisenhaus) 1723.
  15. Lange, Joachim, Caussa Dei et religionis naturalis adversus atheismum, et, quae eum gignit, aut promovet, pseudophilosophiam veterum et recentiorum, praesertim Stoicam et Spinozianam, e genuinis verae philosophiae principiis methodo demonstrativa adserta, Halae Saxonum [Halle/Saale] (Waisenhaus) 1723.
  16. Diese letzte Bemerkung ist von Scheuchzer eigenhändig hinzugefügt. Gemeint ist August Hermann Francke.


Zurück zur gesamten Korrespondenz